Dogma 95 ή το εξ Δανίας ορμώμενο σχέδιο σωτηρίας του κινηματογράφου…

Ο κινηματογράφος σήμερα πάσχει… Η βιομηχανία παραγωγής ταινιών μας τροφοδοτούν με προϊόντα που κυμαίνονται από κακά έως μέτρια στις περισσότερες περιπτώσεις. Σίγουρα οι εξαιρέσεις είναι αρκετές και σημαντικές, κυρίως από ανεξάρτητες εστίες δημιουργίας. Αν κάποιοι από εσάς διαφωνούν με τα παραπάνω, πολύ καλά κάνετε. Και αυτό γιατί κατά την άποψή μου ο κινηματογράφος είναι μια πολύ μα πολύ υποκειμενική υπόθεση. Ο καθένας μας αντιλαμβάνεται, αξιολογεί και τελικά επιλέγει διαφορετικά τις ταινίες, το σκηνοθέτη, τους ηθοποιούς που του αρέσουν. Οι αμέτρητες συζητήσεις που έχει κάνει η ομάδα του Turing Machine πάνω στα κινηματογραφικά δεδομένα της εποχής μας και όχι μόνο, το αποδεικνύει αυτό μέσα από τις τελείως διαφορετικές απόψεις που ακούγονται. Είναι σαν τη μουσική. Ο καθένας έχει τα ακούσματά του και τις προτιμήσεις του σε κάποια συγκεκριμένα μουσικά είδη. Για παράδειγμα (προσοχή ακολουθεί εσωτερικό αστείο) άλλοι ακούνε Strokes και άλλοι κρυφοκοιτάζουν προς Evanesence μεριά. Που θέλω να καταλήξω όμως με όλα αυτά και τι είναι τελικά αυτό το Dogma 95. Λοιπόν τα πράγματα έχουν ως εξής. Το 1995 πέντε κύριοι σκηνοθέτες (δύο εκ των οποίων πολύ γνωστοί) οι εξής τέσσερις: ο Lars von Trier, ο Thomas Vinterberg, ο Kristian Levring, και ο Soren Kragh-Jacobsen συσκέφθηκαν, είδαν και αποφάσισαν ότι η τέχνη του σινεμά απειλείται! Τα ψηφιακά εφέ, η επεξεργασία της ταινίας εκτός πλατό και η υπερσκηνοθεσία απομάκρυναν όλο και περισσότερο τον κινηματογράφο από την ουσία και το πνεύμα του. Την τέχνη. Έτσι λοιπόν δημιούργησαν έναν δεκάλογο, τις 10 εντολές της κινηματογράφησης αν θέλετε, με την πιστή εφαρμογή των οποίων θα εμφυσούσαν και πάλι ζωή στο σάπιο και μισοπεθαμένο κορμί της 7ης τέχνης. Οι κανόνες αυτοί που είναι γνωστοί και ως Vow of Chastity συνοψίζονται ως εξής. Όλα τα γυρίσματα πρέπει να γίνουν σε φυσικούς χώρους, δεν επιτρέπονται δηλαδή κατασκευασμένα σετ. Η καταγραφή εικόνας και ήχου πρέπει να γίνεται μόνο κατά το γύρισμα και όχι με επεξεργασία στο στούντιο αργότερα, ακούγεται και φαίνεται δηλαδή μόνο ότι αποτυπώνεται με την κάμερα. Η οποία παρεμπιπτόντως πρέπει να είναι ψηφιακή και χειρός με καλοδεχούμενα όλα τα «καλά» που έχει αυτή προσέγγιση (κούνημα, απώλεια ποιότητας κτλ). Οπτικά εφέ και χρησιμοποίηση τεχνικού φωτισμού απαγορεύονται μετά ροπάλου. Βασικό σημείο είναι ότι οτιδήποτε καταγράφεται πρέπει να συμβαίνει και στην πραγματικότητα στο σετ από τους ηθοποιούς (ή αυτούς που τους ντουμπλάρουν εντέλει). Αυτό βέβαια περιλαμβάνει από σκηνές ξύλου μέχρι σεξ!!!!! Τέλος το Dogma δίνει κάποιες τυποποιήσεις όσο αναφορά τον τύπο φιλμ και κλείνει με μια σημαντική λεπτομέρεια, το όνομα του σκηνοθέτη δεν πρέπει να αναφέρεται πουθενά! Αφού τελείωσα με την ψιλοάχαρη διαδικασία απαρίθμησης των κανόνων ας περάσουμε στο ψητό. Το κατά πόσο αυτοί οι κανόνες – περιορισμοί είναι σε θέση να βοηθήσουν τον επίδοξο σκηνοθέτη να πλάσει κάτι καλύτερο και πιο ανθρώπινο από αυτά που μας βομβαρδίζει η βιομηχανία του Hollywood κυρίως. Πρώτα από όλα είναι εύκολο να διακρίνει κανείς ότι το Dogma είναι κατά τέτοιο τρόπο και χρόνο ορισμένο ώστε να ανοίγει τις πόρτες του κινηματογράφου σε κάθε επίδοξο ερασιτέχνη σκηνοθέτη – κινηματογραφιστή που τυχαίνει να έχει μια ψηφιακή βιντεοκάμερα. Όμως μήπως αυτή η οφθαλμοφανής και προφανώς ηθελημένη κίνηση απλοποίησης της όλης διαδικασίας αποτελεί κιόλας το πρώτο αδύναμο σημείο της συνταγής: Τα πράγματα ευτυχώς δεν είναι τόσο απλά ώστε με μια κάμερα να γίνεται ο καθένας σκηνοθέτης. Μην ξεχνάμε πως αν ο καθένας από εμάς είχε την ίδια δυνατότητα και το ίδιο ταλέντο να παράγει τέχνη τότε αυτομάτως αυτή θα υποβιβαζόταν σε κάτι κοινό και τετριμμένο. Η τέχνη περιλαμβάνει στον ορισμό της τόσο την τυχαιότητα και την μοναδικότητα όσο και την σπανιότητα. Το Dogma δεν είναι μια συνταγή do it yourself για να φτιάχνεις ταινίες. Είναι η προσπάθεια οριοθέτησης κανόνων και «συμβουλών» για την επιστροφή του κινηματογράφου στην αγνότητα. Πώς το καταφέρνει αυτό; Ιδού … Το πνεύμα του δεκάλογου είναι να αναδεικνύεται μέσα από την ταινία η ιστορία και οι χαρακτήρες. Οι ηθοποιοί όμως μέσω των κανόνων και των περιορισμών που αυτός θέτει έρχονται πολύ πιο κοντά στους χαρακτήρες που υποδύονται. Το παράδοξο της εμπλούτισης μέσω του περιορισμού καταφέρνει μια μεταφορά του θεάτρου στον κινηματογράφο. Ο ηθοποιός ζει την ιστορία, μπαίνει στο πετσί του ρόλου καλύτερα, του δίνεται μεγαλύτερο περιθώριο αυτοσχεδιασμού. Δεν είναι τυχαίο ότι οι δυο πιο χαρακτηριστικές ταινίες του δόγματος το Festen του Vinteberg και το Les Idiots του Von Trier είναι δύο ιστορίες με σφιχτό σενάριο που χαρακτηρίζονται από τις εξαιρετικά δυνατές ερμηνείες των ηθοποιών. Η πίστη και η προσήλωση σε αυτό τον ιδιόμορφο δεκάλογο έδωσε υπέροχα αποτελέσματα. Όμως τι είναι αυτό που κάνει μια ταινία καλή; Οι ερμηνείες των ηθοποιών ή η σκηνοθετική ματιά; Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι η τυποποίηση μέσω του δεκαλόγου γέρνει την πλάστιγγα εις βάρος των σκηνοθετών. Κι όμως προσωπικά είμαι πεπεισμένος ότι τις καλές ταινίες τις βγάζουν οι καλοί σκηνοθέτες. Ακόμα και μέσα από κανόνες και περιορισμούς ο καλός σκηνοθέτης θα βρει τον τρόπο να φιλτράρει τις ικανότητες του μέσω του δόγματος και να παράγει κάτι χαρακτηριστικό του. Το δόγμα δίνει νέους τρόπους αποτύπωσης στον σκηνοθέτη. Ο ίδιος ο Trier είχε πει ότι διατύπωσε τους κανόνες για να μπορέσει να ξεφύγει από το αδιέξοδο του να έχει εφαρμόσει όλες τις τεχνικές κινηματογράφησης. Η φορητή κάμερα δίνει παράξενα και πρωτότυπα αποτελέσματα. Για παράδειγμα στο Festen για να συμμορφωθεί με τους κανόνες ο Vinteberg άφησε την κάμερα κυριολεκτικά στα χέρια των ηθοποιών. Και αυτό ακριβώς είναι ένα από τα δυνατά στοιχεία του δόγματος. Η κάμερα ακολουθεί τη δράση και όχι το αντίθετο. Σίγουρα αυτό το κείμενο δεν έχει σκοπό να κρίνει την ορθότητα και την χρησιμότητα του δόγματος. Αυτοί που το φτιάξανε έχουν και πιο πολλές γνώσεις από εμένα αλλά και καλύτερη συναίσθηση το τι γίνεται στα κινηματογραφικά δρώμενα. Όμως πραγματικά η απάντηση στην υποβάθμιση της ποιότητας των ταινιών είναι αυτή; Εν μέρει ναι. Το δόγμα όμως δεν είναι ο μοναδικός δρόμος. Άλλωστε οι περιορισμοί του θα μας είχαν αποκλείσει από την απόλαυση μιας αριστουργηματικά σκηνοθετημένης σκηνής φόνου από τον Alfred Hitchkok, από τον θαυμαστά ιδιόμορφο κόσμο του David Lynch ή ακόμα και από τα απίστευτα οπτικά όργια του Tim Burton (όχι που θα μου ξέφευγε!) και τόσα άλλα. Οι ίδιοι οι δημιουργοί του κιόλας φτιάχνουν και ταινίες που παραβιάζουν τους κανόνες όπως πχ ο Von Trier στο πρόσφατο Dogville. Εν τέλει το ζητούμενο ίσως να μην είναι η σωτηρία του κινηματογράφου, αλλά η κινητοποίηση των ανθρώπων της βιομηχανίας προς ένα ανεβασμένο επίπεδο ποιότητας. Ας μην γελιόμαστε όμως , ταινίες δράσης, splatter και eye candies θα υπάρχουν πάντα και προσωπικά τα θεωρώ και απαραίτητα. Σε όλους μας αρέσει που και που να βλέπουμε λιγάκι Cruise και ολίγον Stalone. Κάτι είναι καλό ή ακόμα και αριστουργηματικό μόνο αν υπάρχει κάτι άλλο χειρότερο να το συγκρίνεις μαζί του. Ο ρόλος του κινηματογράφου καλώς ή κακώς δεν είναι μόνο το να παράγει τέχνη. Ίσως κιόλας σήμερα ακόμα περισσότερο να «απαιτείται» από αυτόν να είναι περισσότερο διασκεδαστικός. Πρέπει να υπάρχουν και ταινίες που σε προβληματίζουν αλλά και άλλες που απλά να είναι … ποπ κορν, δηλαδή εύκολες, γρήγορες και διασκεδαστικές. Για παράδειγμα οι ταινίες του αξιότιμου κύριου Tarantino αν και σίγουρα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν δείγματα τέχνης, εκτός από κολλημένους (με την καλή έννοια) φαν, είναι γενικά αποδεκτό όμως ότι είναι απίστευτα διασκεδαστικές. Και ακριβώς αυτό είναι που τις κάνει και τόσο απαραίτητες. Η τελική επιλογή είναι σίγουρα δική μας… Μηνόγιαννης Αλέξανδρος